W tych działaniach, na etapie wiosennym, znacząco wsparła nas finansowo firma Ubojnia Rytel, która jest naszym darczyńcą od wielu lat, za co Kierownictwu Firmy jesteśmy wdzięczni i za każdorazową pomoc bardzo dziękujemy.
 

Na etap letni i jesienny mamy już przydzieloną dotację z Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą Polonika, która pozwoli w bardzo dużym stopniu pokryć koszty całego przedsięwzięcia. Również Instytutowi Polonika bardzo serdecznie dziękujemy za zaufanie i przydzielenie po raz kolejny środków finansowych.
 

Pozostałe konieczne środki pozyskujemy jak zwykle od darczyńców indywidualnych oraz z przeprowadzanych w kilku parafiach rzymsko-katolickich naszego regionu kwest.

Zarówno Księżom Proboszczom wyrażającym życzliwie zgody na kwesty, Parafianom ofiarującym swój „grosz”, jak i pozostałym Darczyńcom bardzo serdecznie dziękujemy za wspieranie finansowe naszych działań.

W dniach 26.04 – 04.05.2025 r. odbył się wyjazd grupki wolontariuszy w rejon Lwowa w celu dalszej pracy na remontowanych od 2010 r. cmentarzach, w miejscowościach Stare Sioło i Zimna Woda.

Na udział zdecydowały się tylko 4 osoby. Część dawnych uczestników wyjazdów miała obawy z powodu nadal trwającej na Ukrainie wojny, a część chętnych (uczących się lub pracujących) nie mogła wyjechać w tym czasie ze względu na brak możliwości urlopowych.

Tradycyjnie, podczas pobytu w rejonie Lwowa, znaleźliśmy schronienie u Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi w ich domu w Bóbrce.

Zanim dotarliśmy z Polski do miejsca kwaterunku wstąpiliśmy, w pierwszym dniu podróży, na oba cmentarze, aby ocenić ich aktualny stan i zaplanować konieczne działania. Rekonesans ten pozwolił nam na ocenę stanu nekropolii i zaplanować działania na nich.

Kolejny dzień – niedziela – przeznaczyliśmy na odwiedzenie Lwowa i przypomnienie sobie jego „atmosfery” oraz spotkanie z częścią naszych miejscowych przyjaciół.
 

Fot. 2 Lwów – bazarek przy ul. Podwalnej
 

Fot. 3 Lwów – fontanna przed operą


Fot. 4 Lwów – pchli targ obok opery

 

Od poniedziałku rozpoczęliśmy już regularne działania na cmentarzu w Starym Siole.

Fot. 5 Bóbrka – poranek zaczął się jednak od szronu na szybach naszych pokoi…
 

Tam kontynuowaliśmy prace przy uzupełnianym o kolejne elementy nagrobne lapidarium oraz porządkowaliśmy mogiły wymagające najpilniejszej interwencji.
 

Fot. 6 Cmentarz w Starym Siole – mogiła Orlęcia Jerzego Leliwy-Żurowskiego – otoczenie wymaga odchwaszczenia

Fot. 7 Stare Sioło – stan lapidarium przed działaniami wolontariuszy


Fot. 8 Stare Sioło – elementy oczekujące na odczyszczenie i umieszczenie w lapidarium


Fot. 9 Stare Sioło – trwa odchwaszczanie przez Dorotę otoczenia mogiły Orlęcia

 

W lapidarium ustawialiśmy następne, wydobyte z zarośli elementy pomnikowe, uzupełnialiśmy lub poprawialiśmy zanikające na stojących już pomnikach napisy, a także wzbogacaliśmy stojące elementy pomnikowe w odnajdywane na terenie cmentarza, leżące w przypadkowych miejscach, elementy metalowe – najczęściej fragmenty krzyży lub figur Chrystusa (oczywiście po odnowieniu ich).
 

Fot. 10 Stare Sioło – jeden z elementów oczyszczany przed umieszczeniem w lapidarium


Fot. 11 Stare Sioło – tabliczki nagrobne odnowione w roku 2024 oczekują na montaż w lapidarium


Fot. 12 Stare Sioło – zebrane z przypadkowych miejsc elementy będą oczyszczone i pomalowane, aby je „zagospodarować”

Wiele mogił było zarośniętych (w ich obrębie) gęstymi krzakami, co całkowicie zasłaniało widok pomników, krzyży i figur, nie pozwalając odczytać informacji o pochowanych tam osobach.
 

Fot. 13 Stare Sioło – Zarośnięte wnętrze obszaru mogiły Oktaby Paraskowii


Fot. 14 Stare Sioło – Otoczenie mogiły Józefa Skoczylasa zasłania pomnik


Fot. 15 Stare Sioło – Ryszard prowadzi wycinkę chwastów u Skoczylasa


Fot. 16 Stare Sioło – ledwo widoczna z chwastów Dorota działa


Fot. 17 Stare Sioło – ciężka praca Doroty przywraca porządek na mogile Paraskowii


Fot. 18 Stare Sioło – pozostało przekopanie ziemi i usunięcie korzeni chwastów oraz wygrabienie obszaru

Roślinność ta została wycięta, a podłoże uporządkowane.
 

Fot. 19 Stare Sioło – Efekt pracy Doroty u Oktaby Paraskowii


Fot. 20 Stare Sioło – Ryszard zakończył porządki u Józefa Skoczylasa


Fot. 21 Stare Sioło – odchwaszczone i oczyszczone otoczenie mogiły Jerzego Leliwy-Żurowskiego


Fot. 22 Stare Sioło – mogiła Wasyla Leszkiwca oczekuje wycinki chwastów

Stałymi miejscami naszej opieki na cmentarzu starosiolskim są mogiły gen. Romana Wybranowskiego i Orlęcia Jerzego Leliwy-Żurowskiego. Przy nich odchwaszczamy i porządkujemy bezpośrednie otoczenie pomników oraz w razie potrzeby odnawiamy napisy. Stałą opiekę otrzymał również znajdujący się w sąsiedztwie mogiły generała pomnik na mogile Jego córki – Ludwiki Ujejskiej.
 

Fot. 23 Stare Sioło – mogiła gen. Romana Wybranowskiego i w głębi – jego córki


Fot. 24 Stare Sioło – mogiła córki gen. Wybranowskiego – Ludwiki Ujejskiej

Tymczasem, po innych pracach powracamy do lapidarium.
 

Fot. 25 Stare Sioło – umyty wcześniej element pomnikowy, po wyschnięciu będzie ustawiony w lapidarium


Fot. 26 Stare Sioło – element posadowiony w lapidarium posłuży do zamocowania na nim tabliczek


Fot. 27 Stare Sioło – Maciej wykuwa w pomniku otwór, aby osadzić tam znaleziony, odnowiony krzyż


Fot. 28 Stare Sioło – znalezione elementy krzyża umyte, które po scaleniu oraz odmalowaniu będą umieszczone w pomniku lapidarium z fot. 27


Fot. 29 Stare Sioło – oczekujące od 2024 r. tabliczki nagrobne umieszczone na pomnikach

Na wielu pomnikach należało odnowić napisy, które z powodu działania różnych czynników zaczęły „ginąć”
 

Fot. 30 Stare Sioło – poprawiony, wyblakły napis na starym krzyżu z piaskowca


Fot. 31 Dorota i Maciek malują elementy metalowe do umieszczenia w lapidarium

Na cmentarzu spędzaliśmy codziennie około 8 godzin, a po powrocie do domu u Sióstr i spożyciu wieczornego posiłku mieliśmy czas na spacery w okolicy. Tradycyjnie już wybraliśmy się jednego wieczoru na drogę krzyżową na bóbreckim wzgórzu. Na szczycie wzgórza postępują wciąż prace wykończeniowe przy kaplicach.
 

Fot. 32 Bóbrka – wzgórze nad miastem – na zakończeniu drogi krzyżowej wybudowano stację XV – Zmartwychwstanie Chrystusa


Fot. 33 Bóbrka – widok ze wzgórza na miasto

W połowie pobytu na Ukrainie przeznaczyliśmy 1 dzień na pracę na cmentarzu w Zimnej Wodzie.
Mieliśmy szczególną potrzebę tam wstąpić, gdyż przygotowaliśmy w Polsce nowy drewniany krzyż i odnowioną konserwatorsko tabliczkę (dziękujemy Pani konserwator Joli) z leżącego w trawie, przegniłego u podstawy krzyża Jakóba Kapuśniaka. Krzyż z tabliczką znaleźliśmy będąc na tym cmentarzu jesienią 2024 r.
 

Fot. 34 Zimna Woda – podniesiony jesienią 2024 r. z trawy krzyż Jakóba Kapuśniaka oparty o „sąsiada” (krzyż leżał na ziemi schowany w wysokiej trawie, w miejscu po prawej stronie kadru)


Fot. 35 Zimna Woda – Ryszard i Maciej przygotowują otwór w ziemi na wbetonowanie podstawy „nowego” krzyża


Fot. 36 Zimna Woda – metalowa podstawa krzyża została wbetonowana

Ponieważ tabliczka wymagała odnowienia to poprosiliśmy o pomoc zaprzyjaźnioną panią konserwator, która chętnie podjęła się tego zadania. Wykonany nowy krzyż (w elementach), tabliczkę, potrzebne do osadzenia krzyża w ziemi akcesoria oraz niezbędne narzędzia i materiały zabraliśmy ze sobą na ten wyjazd i przystąpiliśmy do pracy.

Fot. 37 Zimna Woda – przywieziona z Polski, odrestaurowana konserwatorsko tabliczka i elementy krzyża


Fot. 38 Zimna Woda – Maciej pobiera fragment starego krzyża do wbudowania w nowy


Fot. 39 Zimna Woda – wbudowywanie fragmentu oryginalnego krzyża w nowy


Fot. 40 Zimna Woda – zmontowany w całości krzyż z tabliczką

Efekt działań wolontariuszy przedstawia fotografia.
 

Fot. 41 Zimna Woda – Nowy krzyż na mogile Jakóba Kapuśniaka

Stary, zniszczony krzyż, ze względu na to, że był poświęcony, za radą jednego z księży, zakopaliśmy w ziemi, w pobliżu miejsca jego znalezienia.

Na zakończenie instalacji krzyża ksiądz Jan, proboszcz parafii p.w. Matki Bożej Fatimskiej w Zimnej Wodzie, dokonał jego poświęcenia – serdecznie dziękujemy Księdzu za przybycie na cmentarz i dokonanie ceremonii.

Fot. 42 Zimna Woda – Ks. Jan dokonuje poświęcenia nowego krzyża
(fot. Ryszard Huber)

 
Na cmentarzu tym dokonaliśmy również porządkowania mogił, które były najbardziej zarośnięte chwastami oraz poprawy i uzupełnienia napisów na kilku pomnikach.
 

Fot. 43 Zimna Woda – Pani Władysława – mieszkanka Zimnej Wody, włączyła się w nasze prace i skutecznie porządkowała mogiły – tu mogiła Franciszka Korniaka, 19 letniego Legionisty


Fot. 44 Zimna Woda – Dorota uzupełnia i poprawia napis na pomniku Theresie Ullmanin


Fot. 45 Zimna Woda – pan Stanisław Lech, miejscowy mieszkaniec, ciężko pracował przy koszeniu gęstwiny zarośli


Fot. 46 Zimna Woda – efekt prac porządkowych u Legionisty


Fot. 47 Zimna Woda – …i przy sąsiednich mogiłach


Fot. 48 Zimna Woda – zakończone prace malarskie u Ullmanin


Fot. 49 Zimna Woda – wnętrze kaplicy cmentarnej po remoncie wykonanym na zlecenie Sielskiej Rady


Fot. 50 Zimna Woda – mogiła Józefa Kaznowskiego – odnowione napisy

W ramach próby walki z zarastającym końcowy fragment obszaru cmentarza, agresywnym rdestowcem, dokonaliśmy również oprysku środkiem chwastobójczym, wyrosłych już na 0,5-1,0 m „badylami” tej rośliny, ale przy braku systematycznego powtarzania tego zabiegu w ciągu sezonu wegetacyjnego rokowania na pożądany efekt prac wydają się być mało optymistyczne.
Po dniu pracy w Zimnej Wodzie nastąpiła kontynuacja działań w Starym Siole.
Tam zostały uzupełnione lub poprawione napisy na pomnikach, pomalowane kolejne elementy metalowe (krzyże, tabliczki), uporządkowane mogiły i ich otoczenie (wycinka chwastów), zaimpregnowane hydrofobowo pomniki.

Fot. 51 Stare Sioło – podniesiony z ziemi i umyty kolejny pomnik


Fot. 52 Stare Sioło – umyty, odmalowany i czekający na podniesienie pomnik Marcina Wasyrmana


Fot. 53 Stare Sioło – “pejzaż” cmentarza: tu się przechadzają z agregatem prądotwórczym, tam porządkują motyką… i tak czas sobie sielsko płynie…


Fot. 54 Stare Sioło – porządki u Katarzyny Buczkowskiej


Fot. 55 Stare Sioło – …i końcowy efekt


Fot. 56 Stare Sioło – kolejne elementy żeliwne odmalowane – będą umieszczone w lapidarium


Fot. 57 Stare Sioło – Marcin Wasyrman ustawiony, a leżący za nim krzyż będzie dodany na górze


Fot. 58 Stare Sioło – Maciej konserwuje żeliwny krzyż, który złożyliśmy z 2 pasujących do siebie części


Fot. 59 Stare Sioło – zespolenie znalezionych części krzyża w możliwy dla nas sposób


Fot. 60 Stare Sioło – trwa malowanie przez Dorotę napisów w lapidarium


Fot. 61 Stare Sioło – no cóż? Nie jest jeszcze tak źle, że Dorota osunęła się ze zmęczenia na ziemię, tylko umiejscowienie napisów wymagało „zejścia do parteru”


Fot. 62 Stare Sioło – odnaleziony i odmalowany element z Maryją został umieszczony na postumencie z tabliczkami


Fot. 63 Stare Sioło – tabliczka z mogiły Grzegosza (pisownia oryg.) Kubiszyna znalazła miejsce w lapidarium


Fot. 64 Stare Sioło – porządkowanie przez Ryszarda otoczenia mogiły Bronisława Wojewódki


Fot. 65 Stare Sioło – efekt końcowy prac Ryszarda


Fot. 66 Stare Sioło – po odnowieniu napisów u generała i córki Dorota przeprowadza hydrofobizację (impregnację chemiczną) obu pomników


Fot. 67 Stare Sioło – odchwaszczanie mocno zarośniętego otoczenia kolejnego pomnika i mogiły


Fot. 68 Stare Sioło – najbardziej kłopotliwe – wysokie i kolczaste – chwasty zostały wycięte


Fot. 69 Stare Sioło – scalone i oczyszczone części krzyża zostaną pomalowane i osadzone w lapidarium na pomniku z tabliczką Kubiszyna


Fot. 70 Stare Sioło – zakonserwowany przez pomalowanie jeden z krzyży żeliwnych


Fot. 71 Stare Sioło – oczyszczone z chwastów wnętrze obrzeża u Katarzyny Jabłońskiej

Podczas przekopywania zarośniętej chwastami mogiły Marii Kudłowej Ryszard natrafił na zalegającą w ziemi tabliczkę nagrobną Kazimierza Kuterli, która po odczyszczeniu została pomalowana i umieszczona w lapidarium.
 

Fot. 72 Stare Sioło – początek prac porządkowych Ryszarda przy mogile Marii Kudłowej


Fot. 73 Stare Sioło – rozkopane podłoże, w którym zalegała tabliczka nagrobna z innej mogiły


Fot. 74 Stare Sioło – znaleziona w ziemi tabliczka Kazimierza Puterli – bardzo czytelna


Fot. 75 Stare Sioło – scalony i pomalowany krzyż trafi do lapidarium


Fot. 76 Stare Sioło – Maciej pracuje nad tabliczką Puterli


Fot. 77 Stare Sioło – praca Ryszarda przy mogile Marii Kudłowej zakończona


Fot. 78 Stare Sioło – krzyż osadzony na pomniku


Fot. 79 Stare Sioło – scenka pod innym krzyżem


Fot. 80 Stare Sioło – Kazimierz Puterla postawiony w lapidarium oczekuje na trwałe przyporządkowanie do któregoś postumentu


Fot. 81 Stare Sioło – „majowe” (2025) prace w Starym Siole zakończone – czas na znicze, modlitwę i opuszczenie cmentarza


Fot. 82 Stare Sioło – wygląd lapidarium na zakończenie działań


Fot. 83 Stare Sioło – …jeszcze uporządkowana mogiła Józefa Wiancka

Dziękujemy bardzo Panu Wasylowi Kuzikowi z Rady Wiejskiej Dawidowa (która obejmuje także Stare Sioło) za każdorazową pomoc w działaniach na cmentarzu, a także Panu Przedsiębiorcy, który użycza nam zawsze bieżącą wodę do myjki ciśnieniowej.

W okresie pobytu na Ukrainie przypadł dzień 3 maja, a więc święto Królowej Polski i Święto Konstytucji
W organizowane przez Konsulat Generalny RP we Lwowie uroczystości włączyła się także nasza grupka.
Pod pomnikiem Adama Mickiewicza złożyliśmy biało-czerwoną wiązankę kwiatów.

Fot. 84 Lwów – 3 maja – składanie kwiatów przez przedstawicieli TMKK


Fot. 85 Lwów – 3 maja – pomnik Adama Mickiewicza – uczestnicy uroczystości


Fot. 86 Lwów – 3 maja – pomnik Adama Mickiewicza – zdjęcie „rodzinne”wolontariuszy z lwowskimi przyjaciółmi

Następnie uczestniczyliśmy w mszy św. za ojczyznę odprawianej uroczyście w katedrze lwowskiej, której przewodniczył arcybiskup Mieczysław Mokrzycki.

Fot. 87 Lwów – 3 maja – katedra Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny – msza św. za ojczyznę

Mając na uwadze, że w tej katedrze, 1 kwietnia 1656 r., podczas potopu szwedzkiego, król Jan Kazimierz złożył ślubowanie w imieniu narodu polskiego, oddając Rzeczpospolitą pod opiekę Matki Bożej, przypisując Jej tytuł Królowej Korony Polskiej, uczestniczenie tam w mszach św. za ojczyznę (Polskę) zawsze powoduje pewne wzruszenie i dumę.
Wizerunek umieszczonego w ołtarzu cudownego obrazu Matki Bożej Łaskawej, podczas Jego uroczystego odsłaniania, z brzmieniem „hymnu”:
 

wywołuje niezmiennie bardzo silne emocje i wdzięczność dla Lwowian za kultywowanie polskich tradycji na tej ziemi.
Dzień ten był okazją do ponownego pospacerowaniu w centrum Lwowa,
 

Fot. 88 Lwów – spacer uliczkami centrum


Fot. 89 Lwów – aktualny (3 maja 2025) wygląd fasady „Lwowskiej Majsterni Czekolady”

…a także do spotkań z przedstawicielami zaprzyjaźnionych redakcji polskich mediów: Radia Lwów i Kuriera Galicyjskiego. Są to zawsze piękne chwile i okazja do wyrażenia wdzięczności i gratulacji dla bardzo ważnej misji pełnionej przez Te Media – dziękujemy Wam za trwanie i przekaz.
Dla pełni satysfakcji z odwiedzenia Lwowa zajrzeliśmy także na krótki czas na Cmentarz Łyczakowski, aby oddać hołd i okazać pamięć o naszych spoczywających tam przodkach.
 

Fot. 90 Lwów – cmentarz na Łyczakowie – kaplice grobowe


Fot. 91 Lwów – cmentarz na Łyczakowie – pomnik i mogiła Seweryna Goszczyńskiego


Fot. 92 Lwów – cmentarz na Łyczakowie – odnowiona kaplica Baczewskich

Tak kolejna wyprawa kresowa wolontariuszy TMKK dobiegła końca. Przed nami żmudne pakowanie sprzętu i narzędzi, smutne (z powodu konieczności opuszczenia kochanych miejsc i osób) pakowanie własnych rzeczy i podróż powrotna do kraju, w nadziei na ponowny przyjazd na Kresy.

Szczęśliwie, kolejny pobyt na Ukrainie, nie przyniósł nam niespodziewanych, niebezpiecznych zdarzeń i sytuacji, a działania wolontariuszy pozwoliły utrzymać i poprawić dotychczasowy stan na cmentarzach w Starym Siole i Zimnej Wodzie.

Dziękuję bardzo zdeterminowanym do tego wyjazdu i pracy wolontariuszom (Dorocie, Maćkowi i Ryśkowi) za poświęcony czas i siły, życząc dużo zdrowia i licząc na dalsze, kolejne, wspólne wyjazdy.

Dziękuję wszystkim życzliwym osobom, organizacjom i instytucjom, które pomagają nam i współpracują z nami na ziemi Ukraińskiej, w tym m.in. Konsulat Generalny Rzeczpospolitej Polskiej we Lwowie, Rada Wiejska Dawidowa (przedstawiciel Wasil Kuzik), Rada Wiejska Zimnej Wody, Ks. Proboszcz parafii Matki Bożej Fatimskiej w Zimnej Wodzie Jan Fafuła, Władysław Kuczyński z Zimnej Wody, Rodzina Rodzin we Lwowie (z Haliną i Włodzimierzem Wencak), Redakcja Radia Lwów, Redakcja Kuriera Galicyjskiego, Ks. Proboszcz parafii św. Mikołaja w Bóbrce Józef Nuckowski, Siostry Franciszkanki Rodziny Maryi w Bóbrce (przełożona Domu S. Elżbieta), służby graniczne Polski i Ukrainy – paszportowe i celne oraz wiele innych.

Dzięki Państwu możemy pomyślnie realizować nasze zadania na terenie Ukrainy.
Dziękuję również bardzo wielu wspomożycielom prowadzonych akcji z terenu Polski oraz mieszkającym poza naszym krajem. Osoby prywatne, przyjaciele i znajomi, organizacje harcerskie, sąsiedzi, rodziny, potomkowie Kresowian, Towarzystwa Kresowe, Parafie rzymsko-katolickie, sponsorzy instytucjonalni i prywatni. Proszę wybaczyć, że nie wymieniam z nazw i nazwisk, ale trudno byłoby tu zmieścić.

Dzięki wszystkim Państwu możemy nadal realizować nasze zamierzenia kresowe.

Opłacenie przejazdów, zakwaterowań, ubezpieczeń, materiałów i środków do pracy na cmentarzach, zakup darów pomocy humanitarnej, a także otrzymywane dary, konieczne wydatki w miejscach pobytu (np. naprawy sprzętu) – to wszystko wymaga wielkich nakładów, które dzięki Państwu możemy uregulować.

Wiele osób udziela nam również wsparcia duchowego (wraz z modlitwą), co dla nas ma także ogromne znaczenie, pomagając pokonywać trudności, a czasem zwątpienia w powodzenie działań.

Wszystkim za wszystko bardzo serdecznie dziękuję!

Przed nami kolejne, zaplanowane na ten rok wyjazdy: w sierpniu (Kołomyja) i listopadzie (znicze na cmentarze), więc mamy nadzieję, że podołamy organizacyjnie i finansowo, a sytuacja na Ukrainie pozwoli nam je zrealizować.

opracował:
Zbyszek Saganowski
(organizator akcji)

publ. 16.07.2025